شهرسوخته
شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری شهر زابل است. تمدن شهر سوخته یکی از شگفتی های دنیای باستان است. یافته های جدید باستان شناسی گواه این ادعاست. بر اساس کشفیاتی که در طی سال های متمادی در شهر سوخته انجام گرفته، می
پژوهشگر: علی اکبرشهابادی
شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری شهر زابل است. تمدن شهر سوخته یکی از شگفتی های دنیای باستان است. یافته های جدید باستان شناسی گواه این ادعاست. بر اساس کشفیاتی که در طی سال های متمادی در شهر سوخته انجام گرفته، می توان گفت که این شهر مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت پایتخت منطقه در دوران مفرغ است.
الف) منطقه مرکزی با وسعت ۲۰ هکتار
ب) منطقه مسکونی شرق با وسعت ۱۶ هکتار
ج) قسمت شمال شرقی یا منطقه صنعتی شهر سوخته
د) قسمت جنوب غربی شامل قبرستان با مساحتی بالغ بر ۲۰ تا ۲۵ هکتار
انحراف رودخانه هیرمند از مسیر بستر خود هنگام طغیان و بالا آمدن مداوم نمک بر قشر سطحی زمین که همچون ساروجی از تخریب آثار و اشیاء جلوگیری کرده از مهمترین علل سالم ماندن آثار و بقایاء شهر سوخته است .
هر واحد ساختمانی از یک قسمت مستطیل درست شده که ۵ تا ۶ اتاق دارد و حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا داشته است و منازل در مجتمع های ۴ و یا ۶ خانه ای است. مصالح اصلی به کار رفته در آن خشت های خام منظم گلی است که ابعاد این خشت ها ۱۰، ۲۰، ۴۰ سانتی متر است. سقف خانه ها معمولاً صاف بوده و از حصیر برای پوشش آن ها استفاده شده است. گرمای اتاق ها به وسیله یک اجاق مرکزی تأمین می شده است. این اجاق ها بیشتر چهارگوش و به صورت مربع ساخته شده اند بافت شهر سوخته در آن بخش که کاوش صورت گرفته چنان است که سه خیابان اصلی، مجموعه بلوک ها و محله های شهر را به هم ارتباط می دهند. خانه ها در دو سوی خیابان هایی با عرض ۵/۳ متر واقع بوده اند. یکی از خیابان ها در پایان به یک میدان چهارضلعی ختم می شده است.
۱)مهمترین نوع قبر، چاله ای ساده بوده که مرده را همراه اشیاء و غذا دفن می کردند
۲) نوع دیگر همان چاله معمولی که با دیواری به دو قسمت تقسیم می شده است. یک طرف مرده دفن می شد و طرف دیگر برای گول زدن ارواح خالی می ماند. آن ها از سیر برای فراردادن ارواح استفاده می کردند.
۳) قبرهای سردابه ای که نوعی قبر خانوادگی بوده است. کسانی که در این قبرها دفن شده اند جایگاه اجتماعی خاص یا ثروت فراوانی داشته اند. مردم شهر سوخته مردگانشان را خارج از شهر دفن می کردند
۱) اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش در شهر سوخته انجام شده است.
۲) ساکنان شهر سوخته کفش تولید می کرده اند و صنعت کفاشی داشته اند.
۳)کهن ترین انیمیشن ( جان بخشی ) و تصویر متحرک در شهر سوخته یافت شده است که در این انیمیشن بزی به یک بوته گیاه نگاه می کند و از آن بالا می رود.
۴) برای اولین بار در ۳۰۰۰ ق. م شتر در شهر سوخته مورد استفاده قرار گرفته است.
۵) یک خط کش چوبی باستانی با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته یافت شده است.
۶) مردمان آن روز شهر سوخته از شطرنج و تخته نرد استفاده می کرده اند.
۷) مراکز صنعتی مردم شهر سوخته خارج از شهر بوده است.
۸) تعدادی لوله های سفالی در شهر سوخته پیدا شده که احتمالاً جهت آب رسانی یا دفع فاضلاب استفاده می شده است.
۹)پارچه هایی که در شهر سوخته یافت شده مطلقاً در هیچ کجای ایران یافت نشده است .
۱۰)صنایعی مانند ریسندگی، خراطی، معرق سازی، مرمرسازی، سفال گری، مهرسازی، حصیربافی و ساخت ابزار فلزی در شهر سوخته وجود داشته است.
۱۱)و . . .
مجموعه این عوامل در کنار عوامل بی شمار دیگر، شهر سوخته را به یکی از شگفتی های دنیای باستان تبدیل کرده است.
منابع و مآخذ
۱ ) کیانی ، محمد یوسف ، شهرهای ایران ، تهران ، جهاد دانشگاهی ، چاپ اول ، ۱۳۷۰ .
۲ ) بهار دوست ، تکتم ، شهر سوخته یکی از شگفتی های دنیای کهن ، مجله جاده ابریشم ، ۱۳۸۴ ، شماره ۶۸ .
۳ ) سید سجادی ، سید صادق ، بهشت باستان شناسان ، مجله آموزش تاریخ ، ۱۳۸۳ ، شماره ۱۵ .
۴ ) کنفرانس پرفسور توژی در سال ۱۳۶۳ ، در دانشگاه ادبیات و علوم انسانی زاهدان ، مجله نخل ، ۱۳۷۴.
http://www.aftabir.com
مقدمه:
شهر سوخته در ۵۵ کیلومتری شهر زابل است. تمدن شهر سوخته یکی از شگفتی های دنیای باستان است. یافته های جدید باستان شناسی گواه این ادعاست. بر اساس کشفیاتی که در طی سال های متمادی در شهر سوخته انجام گرفته، می توان گفت که این شهر مهمترین مرکز استقرار و در حقیقت پایتخت منطقه در دوران مفرغ است. برای اولین بار اورل اشتاین باستان شناس انگلیسی نام شهر سوخته را ذکر کرده است. گروه باستان شناسان وابسته به موسسه فرهنگی ایزمئو (موسسه ایتالیایی مطالعات خاورمیانه و خاور دور) در سال ۱۹۶۷ به سرپرستی پرفسور توژی با همکاری مرکز باستان شناسی ایران در محوطه باستانی شهر سوخته کار خود را آغاز کردند و بعد از انقلاب در سال ۱۳۷۴ دور جدید کاوش به سرپرستی دکتر سید صادق سید سجادی آغاز گردید.ویژگی های طبیعی شهر سوخته
مساحت کلی تپه شهر سوخته حدود ۱۵۲ هکتار است که در یک برآمدگی بین دریاچه هامون و رود هیرمند بنا شده است و ارتفاع متوسط آن از سطح زمین های اطراف ۱۲ متر و بلندترین نقطه آن ۱۸ متر ارتفاع دارد. تپه های شهر سوخته به چهار منطقه متمایز تقسیم می شوند :الف) منطقه مرکزی با وسعت ۲۰ هکتار
ب) منطقه مسکونی شرق با وسعت ۱۶ هکتار
ج) قسمت شمال شرقی یا منطقه صنعتی شهر سوخته
د) قسمت جنوب غربی شامل قبرستان با مساحتی بالغ بر ۲۰ تا ۲۵ هکتار
انحراف رودخانه هیرمند از مسیر بستر خود هنگام طغیان و بالا آمدن مداوم نمک بر قشر سطحی زمین که همچون ساروجی از تخریب آثار و اشیاء جلوگیری کرده از مهمترین علل سالم ماندن آثار و بقایاء شهر سوخته است .
نام اصلی شهر سوخته
در لوحه های سومری، فهرستی از شهرهایی که سومریان ، وارداتی از آنها داشته اند ، به دست آمده است که در میان این شهرها ، از شهری به نام ارته نام برده شده است . توصیفات این شهر منجر به آن شده است که باستان شناسان ارته سومری را همان شهر سوخته بدانند . اما این موضوع برای عده ای از باستان شناسان پذیرفته نیست . به همین دلیل ، تعیین نام اصلی شهرسوخته هنوز ممکن نیست .وجه تسمیه شهر سوخته
شهر سوخته، به ظاهر نام جدیدی است و قدمت تاریخی چندانی ندارد. بر پایه متن های موجود، سابقه این نام به کمابیش ۱۵۰ سال قبل بر می گردد. در آن زمان اورل اشتاین انگلیسی از منطقه بازدید کرده و راهنمایان محلی این نام را به کار برده اند. آثار سوختگی در این شهر به وفور یافت شده و از این جهت شهر سوخته چندان خالی از مسما نیست. جالب است بدانید شهر سوخته دوبار به آتش کشیده شده است، یکبار در ابتدای مرحله رشد و بار دیگر در لحظه مرگ و انهدام آن.قدمت شهر سوخته
این شهر در دوره ماقبل تاریخ حدود ۳۲۰۰ ق. م پایه گذاری و حدود ۱۸۰۰ ق. م متروک شده است. برای دوره ای حدود ۱۴۰۰ سال، زندگی در این جا جریان داشته است. دوران شکوفایی این تمدن بین سال های ۲۵۰۰ تا ۲۲۰۰ ق. م بوده است که شهر حدود ۵۵۰۰۰ نفر جمعیت داشته است. در این شهر دو گروه عمده کشاورزان و صنعتگران اکثریت را تشکیل می داده اند.ویژگی های معماری و شهرسازی شهر سوخته
مهمترین آثار معماری مکشوف در شهر سوخته خانه های موسوم به پلکانی و بنای کاخ سوخته است. وضع کلی معماری به شرح زیر است:هر واحد ساختمانی از یک قسمت مستطیل درست شده که ۵ تا ۶ اتاق دارد و حدود ۱۵۰ تا ۱۶۰ متر زیر بنا داشته است و منازل در مجتمع های ۴ و یا ۶ خانه ای است. مصالح اصلی به کار رفته در آن خشت های خام منظم گلی است که ابعاد این خشت ها ۱۰، ۲۰، ۴۰ سانتی متر است. سقف خانه ها معمولاً صاف بوده و از حصیر برای پوشش آن ها استفاده شده است. گرمای اتاق ها به وسیله یک اجاق مرکزی تأمین می شده است. این اجاق ها بیشتر چهارگوش و به صورت مربع ساخته شده اند بافت شهر سوخته در آن بخش که کاوش صورت گرفته چنان است که سه خیابان اصلی، مجموعه بلوک ها و محله های شهر را به هم ارتباط می دهند. خانه ها در دو سوی خیابان هایی با عرض ۵/۳ متر واقع بوده اند. یکی از خیابان ها در پایان به یک میدان چهارضلعی ختم می شده است.
اعتقادات مذهبی مردم شهر سوخته
بر اساس آنچه در گورها پیدا شده است، آن ها به زندگی بعد از مرگ اعتقاد داشته اند اما پی به وجود خدای واحد و یکتا نبرده بودند و این طبیعی است. آن ها عناصر طبیعت را هم نمی پرستیدند. گاو را ستایش می کردند و نور را هم به اعتباری می ستودند آنها جهت صورت و چشمان مرده را به سمت خورشید قرار می دادند.قبرستان شهر سوخته
اصولاً در باستان شناسی، گورستان ها از اهمیت خاصی برخوردارند. در سال ۱۹۷۲ م اولین قبر به طور تصادفی کشف شد. مصالح مورد استفاده در ساختمان گورها خشت خام بوده است. در شهر سوخته سه نوع قبر دیده می شود۱)مهمترین نوع قبر، چاله ای ساده بوده که مرده را همراه اشیاء و غذا دفن می کردند
۲) نوع دیگر همان چاله معمولی که با دیواری به دو قسمت تقسیم می شده است. یک طرف مرده دفن می شد و طرف دیگر برای گول زدن ارواح خالی می ماند. آن ها از سیر برای فراردادن ارواح استفاده می کردند.
۳) قبرهای سردابه ای که نوعی قبر خانوادگی بوده است. کسانی که در این قبرها دفن شده اند جایگاه اجتماعی خاص یا ثروت فراوانی داشته اند. مردم شهر سوخته مردگانشان را خارج از شهر دفن می کردند
شگفتی های شهر سوخته
تنها، مسأله وسعت نیست که شهر سوخته را به یکی از بزرگترین شهرهای باستانی ایران و خاورمیانه تبدیل کرده است. بلکه یافته های متنوع آن باعث تعجب باستان شناسان گردیده است. برای نمونه به مثال های زیر توجه کنید:۱) اولین جراحی مغز در ۴۸۰۰ سال پیش در شهر سوخته انجام شده است.
۲) ساکنان شهر سوخته کفش تولید می کرده اند و صنعت کفاشی داشته اند.
۳)کهن ترین انیمیشن ( جان بخشی ) و تصویر متحرک در شهر سوخته یافت شده است که در این انیمیشن بزی به یک بوته گیاه نگاه می کند و از آن بالا می رود.
۴) برای اولین بار در ۳۰۰۰ ق. م شتر در شهر سوخته مورد استفاده قرار گرفته است.
۵) یک خط کش چوبی باستانی با دقت نیم میلی متر در شهر سوخته یافت شده است.
۶) مردمان آن روز شهر سوخته از شطرنج و تخته نرد استفاده می کرده اند.
۷) مراکز صنعتی مردم شهر سوخته خارج از شهر بوده است.
۸) تعدادی لوله های سفالی در شهر سوخته پیدا شده که احتمالاً جهت آب رسانی یا دفع فاضلاب استفاده می شده است.
۹)پارچه هایی که در شهر سوخته یافت شده مطلقاً در هیچ کجای ایران یافت نشده است .
۱۰)صنایعی مانند ریسندگی، خراطی، معرق سازی، مرمرسازی، سفال گری، مهرسازی، حصیربافی و ساخت ابزار فلزی در شهر سوخته وجود داشته است.
۱۱)و . . .
مجموعه این عوامل در کنار عوامل بی شمار دیگر، شهر سوخته را به یکی از شگفتی های دنیای باستان تبدیل کرده است.
مهمترین علل نابودی شهر سوخته
حمله اقوام مهاجم همسایه، تغیر مسیر رودخانه هیرمندوآتش سوزی از جمله مهمترین علل تخریب ناگهانی این تمدن ذکر کرده اند.منابع و مآخذ
۱ ) کیانی ، محمد یوسف ، شهرهای ایران ، تهران ، جهاد دانشگاهی ، چاپ اول ، ۱۳۷۰ .
۲ ) بهار دوست ، تکتم ، شهر سوخته یکی از شگفتی های دنیای کهن ، مجله جاده ابریشم ، ۱۳۸۴ ، شماره ۶۸ .
۳ ) سید سجادی ، سید صادق ، بهشت باستان شناسان ، مجله آموزش تاریخ ، ۱۳۸۳ ، شماره ۱۵ .
۴ ) کنفرانس پرفسور توژی در سال ۱۳۶۳ ، در دانشگاه ادبیات و علوم انسانی زاهدان ، مجله نخل ، ۱۳۷۴.
http://www.aftabir.com
/ج
مقالات مرتبط
تازه های مقالات
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}